ประวัติบ้านช่างปี่
บ้านช่างปี่ในอดีตเคยเป็นชุมชนเขมรโบราณ เท่าที่พบโบราณสถานสำคัญในหมู่บ้าน คือ ปราสาทช่างปี่ ซึ่งในภาษาเขมร เรียกว่า ปราสาทเจียงแป็ย สันนิษฐานว่าก่อสร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ราวต้นพุทธศตวรรษที่ 18 ซึ่งเป็นโบราณสถานที่ก่อสร้างรุ่นเดียวกับปราสาทศีขรภูมิ และปราสาทพิมาย
ลักษณะของปราสาทช่างปี่ เป็นอโรคยาศาล ซึ่งสถานที่ซึ่งเป็นที่รักษาพยาบาล รักษาตัวของคนเจ็บป่วย โดยมีการสร้างอาคารไม้ไว้ด้านนอกองค์ปราสาท ประกอบด้วย องค์ปรางประธานสี่เหลี่ยมจัตุรัส ก่อด้วยศิลาแลงและหินทราย ที่มุมทิศตะวันออกเฉียงใต้มีอาคารขนาดเล็กรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่เรียกว่าบรรณาลัย มีกำแพงล้อมรอบ ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือมีสระน้ำขนาดเล็กกรุด้วยศิลาแลง
ส่วนการรักษาจะมีการส่งผู้มีวิชาการแพทย์แผนโบราณและตัวยามาจากเมืองใหญ่ๆ เช่น นครวัด ในประเทศกัมพูชา เมืองพิมาย และเมืองละโว้ ภายในองค์ปราสาทจะมีที่ประดิษฐานพระโพธิสัตว์ ไว้บวงสรวง เคารพบูชา ซึ่งเชื่อว่า การรักษาผู้ป่วยนั้นแม้เพียงได้สัมผัสรูปประติมากรรมของพระองค์ก็จะทำให้หายได้ ปราสาทช่างปี่ ได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานของชาติตามประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม 2478
ชื่อหมู่บ้านช่างปี่ เป็นชื่อที่ทางราชการตั้งขึ้นให้ตรงกับคำเรียกชื่อหมู่บ้านของคนเขมรเดิมว่า เสราะ เจียงแป็ย คำว่า เสราะ แปลว่า หมู่บ้าน ส่วนคำว่า เจียงแป็ย ในภาษาเขมรแปลได้หลายความหมาย ถ้าแยก เจียง แปลว่า ช่าง แป็ย แปลว่า ปี่ หรือ รวมเป็นคำเดียวกัน เจียงแป็ย แปลว่า ช่างชื่อแป็ย เมื่อนำมาเขียนเป็นภาษาไทย คำว่า แป็ย ออกเสียงยากเลยเพี้ยนเป็นคำว่า ปี่ ซึ่งสะดวกสำหรับคนไทยอ่านออกเสียง แต่ก็ทำให้เกิดปัญหาต่อประวัติศาสตร์ของหมู่บ้านในภายหลัง ตามข้อสันนิษฐานจากโบราณสถาน คือ ปราสาทช่างปี่ หรือ ปราสาทเจียงแป็ย ชื่อหมู่บ้านน่าจะเรียกตามชื่อช่างที่สร้างปราสาทที่ชื่อ ช่างแป็ย (ช่างปี่)
อย่างไรก็ดี คนในชุมชนปัจจุบันส่วนหนึ่ง เชื่อว่า ชื่อบ้านช่างปี่ น่าจะมาจากชื่อช่างปั้นหม้อดิน ที่ ชื่อปี่ เพราะช่วงประมาณ 30 ปีที่แล้วมีการปั้นหม้อดินในบริเวณริมห้วยหมู่บ้านช่างปี่ จากการค้นพบโดยบังเอิญ จากการปรับปรุงแปลงนาใกล้ปราสาท และสระน้ำ ด้านทิศตะวันตก เตาเผาที่เปิดแล้วในสมัยนั้นแต่ยังพบเศษ ไห กระปุกเคลือบรูปช้าง กระปุกต่างๆแตกหักเสียหายเป็นจำนวนมากมีเศษอิฐ ที่ก่อเป็นเตาจำนวน 4-5 เตาเรียงกัน จากทิศตะวันออก ปางทิศตะวันตก เป็นหลักฐานสำคัญมีช่างปั้นหม้อจริง ตามประวัติของหมู่บ้านในอดีตมีการแลกเปลี่ยนค้าขาย ติดต่อกับหมู่บ้านต่างๆ จากการค้นพบ จึงเรียกชื่อหมู่บ้านว่า บ้านช้างปี่ แต่ข้อสันนิษฐานนี้มีน้ำหนักมากพอๆ กันกับชื่อช่างที่สร้างปราสาท เพราะองค์ปราสาทมีมาก่อนชื่อช่างปั้นหม้อดินหลายร้อยปี (สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดสุรินทร์, 2562)
ในปี 2561 กรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ได้จัดบ้านช่างปี่ยังเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวชุมชน OTOP นวัตวิถี เป็นที่ตั้งของปราสาทช่างปี่และมีสินค้าผลิตภัณฑ์ชุมชนเช่นผ้าไหมมัดหมี่ลายนางอัปสรา
ผ้าไหมมัดหมี่ลายพญานาค ผ้าไหมมัดหมี่ลายนกยูง ผ้าไหมมัดหมี่ลายดอกพิกุล ผ้าไหมมัดหมี่ลายโฮล ผ้าไหมมัดหมี่ลายช้าง ผ้าไหมมัดหมี่ลายนางสนม นอกจากนี้ยังมีข้าวอินทรีย์ ข้าวหอมนิล ข้าวกล้องอินทรีย์ และในปัจจุบันได้รวมกลุ่มทำเครื่องปั้นดินเผา และเครื่องเคลือบบ้านช่างปี่ ซึ่งนอกจากสินค้าและผลิตภัณฑ์ชุมชนแล้ว ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ คือปราสาทช่างปี่ เป็นอโรคยศาล หรืออโรคยศาลา หรือโรงพยาบาล หนึ่งในจำนวน 102 แห่ง ที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แห่งอาณาจักรขอมโบราณ โปรดให้สร้างขึ้น มีอายุในราวพุทธศตวรรษที่ 18 มีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยนผืนผ้า ก่อด้วยศิลาแลง และหินทราย กรมศิลปากร ได้ทำการบูรณะปราสาทช่างปี่ ตั้งแต่ปี 2553 พบโบราณวัตถุจำนวนมาก ส่วนหนึ่งนำไปเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสุรินทร์ อีกส่วนหนึ่งเก็บรักษาไว้ที่วัดบ้านช่างปี่
และจากโครงการท่องเที่ยวชุมชน OTOP นวัตวิถี ได้มีนโยบายให้แต่ละชุมชนได้นำเอาเรื่องราวที่น่าสนใจมานำเสนอ ชาวบ้านช่างปี่จึงได้รวมกลุ่มทำเครื่องปั้นดินเผาเพื่อสืบสาน ตามรอยบรรพบุรุษที่ทำมาก่อน โดยเครื่องปั้นดินเผาที่ชาวบ้านช่างปี่รวมกลุ่มกันทำ มีเอกลักษณ์เฉพาะที่ลอกเลียนแบบจากภาชนะเครื่องปั้นดินเผาโบราณที่ขุดพบในปราสาทช่างปี่ ซึ่งถือเป็น เป็นอโรคยศาล หรืออโรคยศาลา หรือโรงพยาบาล มีอายุในราวพุทธศตวรรษที่ 18 โดยเครื่องปั้นดินเผาและเครื่องเคลือบบ้านช่างปี่ มีหลายรูปแบบ ส่วนมากจะเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการรักษา เช่น ถ้วย โถ กาต้มน้ำ มีความสวยงามและทนทานเพราะเป็นงานฝีมือ การปั้นและเผาทุกขั้นตอนทำด้วยความพิถีพิถัน ใส่ใจในรายละเอียด (สำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดสุรินทร์, 2562)
เอกสารอ้างอิง :
สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดสุรินทร์ : https://www.m-culture.go.th/surin/ewt_news.php?nid=1182
สำักงานพัฒนาชุมชนชจังหวัดสุรินทร์ : #มนต์ขลัง บ้านช่างปี่ ต้อนรับนักท่องเที่ยวไม่ขาดสาย# - สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดสุรินทร์ (cdd.go.th)
ประมวลภาพวันเปิดโครงการสืบสานหัตถศิลป์ดินเผาบ้านช่างปีี่ เมื่อวันที่ 15 มีนาคม 2564 ที่ศูนย์การเรียนรู้บ้านช่างปี่ ตำบลช่างปี่่ อำเภอศีขรภูม...
